در یک طبقه بندی کل می توان گفت که سرمایه گذاران از دو نوع حقوق برخوردار می شوند: ۱. حقوق مالی ، ۲. حقوق غیرمالی
۱. حقوق مالی
منظور از حقوق مالی، آن دسته از حقوق سرمایه گذاران است که جنبه مادی دارد. مهمترین حقوق مالی که سرمایه گذاران در بورس از آنها برخوردار می شوند عبارتند از:
الف. حق دریافت سود نقدی
شرکت هایی که سهامشان در بورس یا فرابورس خرید و فروش می شود، در پایان سال مالی، مجمع سالیانه برگزار کرده و در مورد مسائل مختلفی از جمله میزان تقسیم سود، تصمیم گیری می کنند. شرکت ها موظف هستند حداکثر ظرف مدت ۸ ماه پس از برگزاری مجمع عادی سالیانه، سودی را که در مجمع تصویب شده است، به سهامداران پرداخت کنند. اگر شرکت در مهلت تعیین شده، سود سهامداران را پرداخت کند، سهامداران می توانند از آن شرکت شکایت کرده و سود خود را دریافت کنند. نحوه شکایت هم به این صورت است که سهامدارانی که شرکت آنها عضو کانون نهادهای سرمایه گذاری یا شرکت های سرمایه گذاری سهام عدالت باشد به کانون های مزبور مراجعه می نمایند و سایر سهامداران نیز به کانون های کارگزارن بورس و اوراق بهادار مراجعه کرده و شکایت خود را مطرح می کنند. اگر با وجود پی گیری کانون های مذکور، شرکت باز هم از پرداخت سود خودداری کرد، سهامداران شرکت می توانند شکایت خود را از طریق سایت اینترنتی www.davari.seo.ir به دبیرخانه هیئت داوری سازمان بورس و اوراق بهادار مطرح و از این طریق، موضوع را پی گیری کنند. هیئت داوری سازمان بورس که متشکل از یک قاضی ریاست قوه قضاییه و دو متخصص مالی و اقتصادی است، به شکایت سهامداران رسیدگی کرده و در صورت احراز حقوق آنان، شرکت را به پرداخت اصل سود و خسارت های وارده، محکوم می کند. لازم به ذکر است آراء صادره از سوی هیئت داوری سازمان بورس، قطعی و لازم الاجر است.
ب. حق تقدم نسبت به سهامدران قبلی، در افزایش سرمایه
شرکت هایی که سهامشان در بورس یا فرابورس معامله می شود، گاهی اوقات برای تامین منابع مالی مورد نیازشان، سهام جدید منتشر کرده و از طریق فروش این سهام در بورس، سرمایه خود را افزایش می دهند. در جریان افزایش سرمایه شرکت ها، سهامداران فعلی شرکت به نسبت سهام خود، در اولویت خرید سهام جدید قرار دارند؛ به این معنا که سهام جدید شرکت نیز باید ابتدا به سهامدارن فعلی همان شرکت عرضه شود و ر صورت عدم تمایل آنها برای خرید سهام جدید، این سهام به سایر سرمایه گذاران واگذار گردد. در این شرایط، شرکت به سهامداران فعلی خود اوراق حق تقدم می دهد تا با استفاده از این اوراق، بتوانند سهام جدید را خریداری کنند.
اهمیت این موضوع نیز از آن جهت است که سهام جدید منتشر شده توسط شرکت براساس قانون، با قیمت اسمی یعنی ۱۰۰ تومان منتشر می شود، در حالی که ممکن است قیمت سهام آن شرکت در بورس به دلیل عملکرد موفق آن شرکت، بیشتر از ۱۰۰ تومان مثلا ۱۵۰ تومان باشد. طبیعتا در این شرایط، سهامداران فعلی شرکت در صورت مشارکت در فرآیند افزایش سرمایه، به ازای هر سهم ۵۰ تومان سود به دست می آورند:
در خصوص اوراق حق تقدم سهام، دو نکته قابل ذکر است:
نکته اول: سهامدارن فعلی شرکت در صورت عدم تمایل به مشارکت در افزایش سرمایه، حداقل ۶۰ روز مهلت دارند تا اوراق حق تقدم خود را در بورس یا فرابورس فروخته و از سود فروش این اوراق بهرهمند شوند. قیمت اوراق حق تقدم سهام در بورس معمولا با ما به التفاوت قیمت فعلی آن سهم در بورس و ارزش اسمی آن سهم یعنی ۱۰۰ تومان، برابر است.
نکته دوم: در صورتی که سهامداران فعلی شرکت در مهلت تعیین شده که اصطلاحا مهلت پذیره نویسی (بر روی این عبارت تا حدی تاکید شود) نام دارد، نه سهام جدید را خریداری کردند و نه اوراق حق تقدم خود را در بورس یا فرابورس فروختند، باز هم حق آنها محفوظ است؛ زیرا شرکت پس از پایان مهلت تعیین شده، سهام باقی مانده را در بورس یا فرابورس به قیمت روز فروخته و مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمی و هزینه های مربوط، به حساب سهامداران واریز می کند.
