۲. حقوق غیرمالی
حقوق غیرمالی سرمایه گذاران در بورس را در حالت کلی می توان در شش بخش مورد بررسی قرار داد که عبارتند از:
الف. حق فروش سهام
اولین و بدیهی ترین حق یک سهامدار این است که در هر زمان، بتواند به کارگزار مراجعه کرده و سهام خود را به قیمت روز بازار سهام فروخته و پول حاصل از فروش سهام را ۴ روز پس از زمان فروش، دریافت کند. البته اگر سهامدار قضد داشته باشد با مبلغ ناشی از فروش از سهام اقدام به خرید سهام دیگری نماید، می تواند همان روز این کار را انجام دهد و نیاز نیست ۴ روز برای دریافت مبلغ و خرید سهم دیگری صبر کند.
نکته قابل توجه اینکه، فروش سهام به شرطی امکان پذیر است که نماد معاملاتی سهام مورد نظر به دلایل قانونی مانند برگزاری مجمع شرکت و یا نیاز به ارائه اطلاعات حائز اهمیت به منظور شفاف سازی وضعیت شرکت، متوقف نشده باشد.
ب. حق رای در خصوص تصمیمات کلیدی شرکت
سهامدران یک شرکت به نسبت میزان سهامی که در اختیار دارند، مالک شرکت محسوب شده و بنابراین، حق دارند در تصمیم گیری های اساسی و مهم شرکت، مشارکت کنند. به این حق، اصطلاحا حق رای گفته می شود.
برای مثال، سهامداران حق دارند با حضور در مجمع عادی و یا فوق العاده شرکت، درباره این مسائل رای دهند:
- شرایط و نحوه انتخاب مدیران شرکت؛
- میزان پاداش و مزایای پرداختی به اعضای هیئت مدیره؛
- تصویب یا عدم تصویب صورت های مالی شرکت؛
- افزایش یا کاهش سرمایه و یا انحلال شرکت؛
- تعیین بازرس قانونی شرکت؛
- میزان سود نقدی قابل پرداخت به سهامداران.
بدیهی است هر یک از سهامدران، به میزان سهم خود می توانند در تصمیم های اساسی شرکت موثر باشد؛ بنابراین، سهامدارانی که تعداد سهام بیشتری در اختیار دارند، در این تصمیم گیری ها اثرگذاری بیشتری خواهند داشت.
ج. حق اطلاع
یکی از مهمترین حقوق سهامدارن حق اطلاع است، به این معنا که سهامداران یک شرکت حق دارند از آنچه در شرکت می گذرد مطلع باشند، بنابراین شرکت های پذیرفته شده در بورس و یا فرابورس موظف اند براساس مقررات مربوطه، اطلاعات مورد نیاز سهامداران را منتشر کنند. مهمترین مواردی که سهامداران حق دارند از آن مطلع باشند عبارتند از:
- حق اطلاع از وضعیت صورت های مالی شرکت و اظهار نظر حسابرس و بازرس قانونی شرکت در خصوص صورت های مالی؛
- حق اطلاع از زمان و مکان برگزاری مجمع عادی و فوق العاده شرکت؛
- حق اطلاع از دستور جلسه مجامع؛
- حق اطلاع از امور مربوط به انحلال و با تصفیه شرکت.
د. حق شرکت در مجمع
سهامداران شرکت حتی اگر تنها یک برگه سهم از سهام آن شرکت را در اختیار داشته باشند، حق دارند در مجامع عادی و یا فوق العاده آن شرکت حضور پیدا کرده و در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشند. همچنین در صورتی که سهامدار نتواند خودش شخصا در مجمع شرکت حاضر شود، می تواند فردی را به عنوان وکیل یا قائم مقام قانونی خود، برای شرکت در مجمع معرفی نماید. طبیعتا در چنین حالتی، ارائه وکالت نامه قانونی از سوی وکیل سهامدار ضروری است.
هـ. حق نظارت بر شرکت
سهامداران حق دارند بر امور و فعالیت های روزمره شرکت، نظارت کرده و در صورت اطمینان از بروز تخلف از سوی مدیران شرکت، برای جلوگیری از بروز تخلف اقدام کنند. برای مثال در صورتی که برخی معاملات در شرکت برخلاف ضوابط قانونی انجام گرفته باشد، سهامداران می توانند ابطال معاملات مذکور را از دادگاه درخواست کنند. طبیعتا اگر بر اثر معاملات غیرقانونی، به منابع سهامداران شرکت خسارت وارد شده باشد، مدیرعامل و اعضای هیئت مدیره مسئول جبران این خسارت ها خواهند بود.
و. حق شکایت
سهامداران یک شرکت حق دارند با توجه به نوع تخلفات احتمالی مدیران شرکت، از مدیران شرکت به مراجع قانونی شکایت کنند. در مجمع، سهامدران سه نوع حق شکایت دارند:
- حق شکایت کیفری
شکایت کیفری به آن دسته از اقدامات مربوط می شود که براساس قانون جرم شناخته شده اند. برای مثال قانون گذار اقدامات زیر را جرم دانسته است:
- خودداری از ارائه اطلاعات مهم شرکت به بورس؛
- سوء استفاده مدیران شرکت از اطلاعات نهایی؛
- خرید و فروش سهام براساس اطلاعات نهایی؛
- افشا و انتشار اطلاعات با اهمیت، به صورت غیرقانونی؛
- دستکاری قیمت سهام.
بدیهی است در صورتی که مدیرعامل و یا اعضای هیئت مدیره شرکت یکی از این جرایم را مرتکب شوند، سهامداران می توانند از آنان به مراجع قضایی و یا سازمان بورس، شکایت کنند.
بنابراین شکایت کیفری به طور مشخص مربوط به ارتکاب جرایم توسط مدیران شرکت است.
- حق شکایت حقوقی
در صورتی که مدیران شرکت از پرداخت سود نقدی به سهامداران در مهلت مقرر، یعنی حداکثر ۸ ماه پس از برگزاری مجمع عادی سالیانه خودداری کنند، سهامداران آن شرکت می توانند از شرکت شکایت کنند. نحوه شکایت به این صورت است که سهامدارانی که شرکت آنها عضو کانون نهادهای سرمایه گذاری یا شرکت های سرمایه گذاری سهام عدالت باشد به کانون های مزبور مراجعه می نمایند و سایر سهامداران نیز به کانون های کارگزارن بورس و اوراق بهادار مراجعه کرده و شکایت خود را مطرح می کنند. اگر با وجود پی گیری کانون های مذکور، شرکت باز هم از پرداخت سود خودداری کرد، سهامداران شرکت می توانند شکایت خود را از طریق سایت اینترنتی www.davari.seo.ir مطرح کنند. رای صادر شده توسط هیئت داوری قطعی است و شرکت در صورت محکوم شدن در هیئت داوری، نه تنها سود معوق سهامداران، بلکه خسارت های وارد شده به آنان را هم باید پرداخت نماید.
بنابراین، شکایت حقوقی به طور مشخص مربوط به خودداری شرکت از پرداخت سود نقدی سهامداران است.
- حق شکایت انضباطی
سهامداران علاوه بر شکایت کیفری و حقوقی، می توانند در صورت مشاهده نقض قوانین و مقررات مربوط اقدام به شکایت انضباطی نمایند. به عنوان مثال، یکی از تخلفات انضباطی، عدم افشای فوری اطلاعات مهم شرکت است. در صورتی که سهامداری با این مسئله مواجه شود، می تواند شکایت خود را از طریق پایگاه اینترنتی «سامانه شکایات» سازمان بورس و اوراق بهادار به نشانی www.shekayat.seo.ir مطرح نماید. براساس قانون بازار اوراق بهادار، کمیته رسیدگی به تخلفات سازمان بورس و اوراق بهادار، هیئت مدیره شرکت بورس، هیئت رسیدگی به تخلفات سازمان بورس و در نهایت هیئت مدیره سازمان، به تخلفات انضباطی مدیران شرکت ها رسیدگی کرده و در صورت اثبات تخلف، مدیران شرکت را با مجازات های انضباطی زیر تنبیه می کند:
- تذکر و اخطار شفاهی یا کتبی؛
- تعلیق موقت یا لغو دائم مجوز فعالیت؛
- صلب صلاحیت مدیر متخلف؛
- توقف موقت معاملات و یا لغو دائم پذیرش شرکت در بورس یا فرابورس؛
- اعلام عمومی آرای انضباطی صادر شده.
سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین می تواند شرکت های متخلف و مدیران آنها را به پرداخت جریمه نقدی از یک میلیون یا صد میلیون تومان محکوم کند که این رای قطعی و لازم الاجر است.
